«سوء پیشینه» یا «سوء سابقه» که به آن «مجازات تبعی» نیز گفته می‌شود، در اصطلاحات حقوقی زمانی مطرح می‌شود که فرد مرتکب جرم عمدی شده باشد و دادگاه برای او حکم محکومیت قطعی صادر کرده باشد.
طبق بند (ت) ماده یک دستورالعمل اجرایی کنترل مجرمان حرفه‌ای و سابقه‌دار، «مجرم سابقه‌دار» مجرمی است که بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به علت ارتکاب جرایم مهم دارد.
همچنین طبق بند (ج) این ماده، مجرم خطرناک: مجرمی که سوابق و خصوصیات روحی و اخلاقی وی و کیفیت ارتکاب و نوع جرم ارتکابی، او را در مظان ارتکاب جرایم مهم در آینده قرار دهد. تشخیص این امر به عهده دادستان است.
اما این «جرایم مهم» که منجر به سوء سابقه و تبدیل یک فرد به مجرم سابقه‌دار و خطرناک می‌شوند، شامل چه جرایمی می‌شوند؟
جرایم مهم چه جرایمی هستند؟
بر اساس بند (چ) ماده یک دستورالعمل مذکور جرایم مهم عبارتند از:
- جرایم حدی مستوجب سلب حیات
- قتل عمد
- نزاع دسته‌جمعی مسلحانه
- جرایم عمدی علیه امنیت داخلی و خارجی کشور
- آدم‌ربایی
- جرایم سازمان‌یافته
- تجاوز به عنف
- دایر کردن مرکز فساد و فحشا
- اسیدپاشی
- اخلال در نظام اقتصادی کشور
- سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار
- راهزنی
- سرقت به عنف
- کیف‌زنی
- جعل
- کلاهبرداری
- قاچاق انسان
- قاچاق مسلحانه یا عمده مواد مخدر و روان گردان و کالای ممنوع و سلاح و مهمات
منظور از قاچاق عمده شامل مواردی است که مجازات قانونی جرم ارتکابی سالب حیات یا درجه چهار به بالا باشد.
بر اساس ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی: محکومیت قطعی کیفری در جرایم عمدی، پس از اجرای حکم یا شمول مرور زمان، در مدت زمان مقرر در این ماده محکوم را از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات تبعی محروم می‌کند:
الف- هفت سال در محکومیت به مجازات‌های سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی
ب- سه سال در محکومیت به قطع عضو، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده بیش از نصف دیه مجنی علیه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه چهار
پ- دو سال در محکومیت به شلاق حدی، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده نصف دیه مجنی علیه یا کمتر از آن باشد و حبس درجه پنج
در غیر موارد فوق، مراتب محکومیت در پیشینه کیفری محکوم درج می‌شود اما در گواهی‌های صادره از مراجع ذی‌ربط منعکس نمی‌شود مگر به درخواست مراجع قضایی برای تعیین یا بازنگری در مجازات
در مورد جرایم قابل گذشت در صورتی که پس از صدور حکم قطعی با گذشت شاکی یا مدعی خصوصی، اجرای مجازات موقوف شود اثر تبعی آن نیز رفع می‌شود.
در عفو و آزادی مشروط، اثر تبعی محکومیت پس از گذشت مدت‌های فوق از زمان عفو یا اتمام مدت آزادی مشروط رفع می‌شود. محکوم در مدت زمان آزادی مشروط و همچنین در زمان اجرای حکم نیز از حقوق اجتماعی محروم می‌شود.
منظور از حقوق اجتماعی در محکومیت تبعی چیست؟
حقوق اجتماعی موضوع ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی که محکوم به عنوان مجازات تبعی از آن محروم می‌شود در ماده ۲۶ بیان شده است.
طبق این ماده حقوق اجتماعی موضوع این قانون به شرح زیر است:
الف- داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا
ب- عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیات دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور
پ- تصدی ریاست قوه قضاییه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری
ت- انتخاب شدن یا عضویت در انجمنها، شوراها، احزاب و جمعیت‌ها به موجب قانون یا با رای مردم
ث- عضویت در هیئت‌های منصفه و امناء و شوراهای حل اختلاف
ج- اشتغال به عنوان مدیر مسئول یا سردبیر رسانه‌های گروهی
چ- استخدام و یا اشتغال در کلیه دستگاه‌های حکومتی اعم از قوای سه گانه و سازمان‌ها و شرکت‌های وابسته به آنها، صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران، نیرو‌های مسلح و سایر نهاد‌های تحت نظر رهبری، شهرداری‌ها و موسسات مامور به خدمات عمومی و دستگاه‌های مستلزم تصریح یا ذکر نام برای شمول قانون بر آنهاح- اشتغال به عنوان وکیل دادگستری و تصدی دفاتر ثبت اسناد رسمی و ازدواج و طلاق و دفتریاری
خ- انتخاب شدن به سمت قیم، امین، متولی، ناظر یا متصدی موقوفات عام
د- انتخاب شدن به سمت داوری یا کارشناسی در مراجع رسمی
ذ- استفاده از نشان‌های دولتی و عناوین افتخاری
ر- تاسیس، اداره یا عضویت در هیات مدیره شرکت‌های دولتی، تعاونی و خصوصی یا ثبت نام تجارتی یا موسسه آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و علمی
طبق تبصره ۱ این ماده: مستخدمان دستگاه‌های حکومتی در صورت محرومیت از حقوق اجتماعی، خواه به عنوان مجازات اصلی و خواه مجازات تکمیلی یا تبعی، حسب مورد در مدت مقرر در حکم یا قانون، از خدمت منفصل می‌شوند.
همچنین بر اساس تبصره ۲ آن: هر کس به عنوان مجازات تبعی از حقوق اجتماعی محروم گردد پس از گذشت مواعد مقرر در ماده (۲۵) این قانون اعاده حیثیت می‌شود و آثار تبعی محکومیت وی زائل می‌گردد مگر در مورد بند‌های (الف)، (ب) و (پ) این ماده که از حقوق مزبور به طور دائمی محروم می‌شود.
بنابراین پس از گذشت مدت زمان‌های مذکور برای رفع سوءسابقه و اعاده حیثیت، نیازی به مراجعه به دادگاه و حذف آن نیست؛ چرا که با منقضی شدن مدت محرومیت شخص از حقوق اجتماعی، این موضوع به صورت اتوماسیون اداری به مراجع ذی‌ربط اعلام و از پیشینه‌ی کیفری فرد پاک می‌شود.