مقدمه
وجود ابعاد مختلف فساد در عرصه‌های مختلف حکمرانی در هر جامعه‌ای امری غیرقابل چشم‌پوشی است که دولت‌ها درصدد جلوگیری از شیوع آن هستند. یکی از جلوه‌های مهم و شاخص فساد در جوامع سیاسی مخصوصا در جوامعی که توسعه نیافته و یا در حال توسعه‌اند، مفهوم «رانت و رانت‌خواری» است.
در جمهوری اسلامی ایران که برپایه مردم‌سالاری دینی پایه‌گذاری شده است «محو هرگونه انحصارطلبی» و «رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، در تمام زمینه‌های مادی و معنوی» مورد تاکید قرار گرفته است. بی‌شک باوجود چنین تعابیری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، وجود هرگونه مفهوم رانت امری غیرقابل توجیه بوده و این نظام سیاسی درصدد برخورد با آن بوده است. اما با فرض چنین آرمانی، متاسفانه در عرصه عمل موفقیت چشمگیری برای ارکان مختلف سیاسی کشور در زمینه پیشگیری و برخورد با مفهوم رانت و رانت‌خواری دیده نشده است و علل این عدم موفقیت متعدد است. وجود تورم تقنینی بالا، فقدان قوانین تخصصی، توجیه و تفسیر غیرعقلانی و ناموجه قوانین موجود، رویه‌های عملی ناهنجار متعدد در برخورد با رانت‌خواری، وجود نهادهای موازی و غیرپاسخگو با قوه مجریه، عدم شفافیت در رویه‌ها و اقدامات اداری و بسیاری دیگر از عوامل از این دست، در تقویت امر رانت‌خواری و بهره‌برداری ناحق برخی از مزایای سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار بوده است. برای جلوگیری از این امر باید با شناخت دقیق مفهوم رانت از آسیب‌شناسی برخوردهای انجام شده با این مفهوم و راهکارهای عملی برای برخورد مثمرثمرتر با آن یاد کرد.
رانت جویی فرآیندی است که طی آن یک فرد، نهاد یا گروه، صاحب اطلاعات، فرصت‌ها و امتیازهایی می‌شود که دیگران از آن بی‌بهره‌اند و با تصاحب این فرصت‌ها به سرمایه‌های مالی و موقعیت ممتاز سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دست می‌یابند.
رانت به دو گروه رانت منفی و مثبت تقسیم می‌شود. رانت منفی امتیازی است بدون هیچ‌گونه کسب و کار یا وجود اثر تولیدی، فرد برخوردار از رانت آن بهره‌مند شده و به مزایایی دست می‌یابد. در مقابل رانت مثبت نصیب افرادی می‌شود که استحقاق و شایستگی آن را به دلیل ویژگی‌های خلاقانه اکتسابی دارا می‌باشند.
